ترجمه کتاب مقدس به زبان فارسی، از چه تاریخی و توسط چه اشخاصی صورت گرفته است؟ (بخش دوم)

دفاعیات مسیحی

در آغاز قرن نوزدهم، چند ترجمه فارسی از اناجیل توسط "میرزا محمد فترت"، ایرانی تباری از شهر بنارس، با کمک یک نفر عرب به نام "میزا ثبات" و تحت نظارت کلنل کلبروک، پروفسور زبان سانسکریت در دانشگاه فورت ویلیامز بنگال تهیه گردید. در تهیه این ترجمه ها که به مدیریت و سرپرستی هنری مارتین، کشیش انجمن هندوستان شرق و توسط لئوپولدو سباستینی، رئیس خدمات کاتولیک رومی به ایران و قندهار، انجام گرفت. ترجمه های اناجیل متی و لوقا با تیراژی که از 800 نسخه تجاوز نمی کرد، به سال 1805 میلادی در دسترس عموم قرار گرفت.
هنری مارتین که از فارغ التحصیلان دانشگاه کمبریج بود، متوجه شد که هیچکدام از این ترجمه ها، رضایتبخش نیستند، زیرا توسط یک فارسی زبان بومی تهیه نگردیده بودند. به همین دلیل در سال 1811 میلادی به ایران آمد و به شهر شیراز رفت تا با یک محقق ایرانی به نام میرزا سید علی خان شیرازی کار خود را آغاز کند. آن ها با کمک یکدیگر، در طول مدت یک سال، کل عهد جدید را از زبان یونانی و مزامیر را از زبان عبری به فارسی برگردانیدند. ترجمه آن ها در 24 فوریه سال 1812 میلادی به پایان رسید.
سپس هنری مارتین خطاطانی را استخدام کرد تا انجیل را به خط زیبا بنویسند. خطاطان، نسخه های متعددی را، از آن جمله دو جلد مجلل مخصوص، یکی برای اهدا به فتحعلی شاه و دیگری به عباس میرزا که در آن زمان ولیعهد بود، آماده کردند. نسخه های ساده تر دیگری نیز تهیه گردید که قرار بود به کلکته و کمبریج که امکانات چاپ در آن جا فراهم بود، ارسال شوند.
مارتین به تهران آمد و سعی کرد تا با شاه ایران شخصا ملاقات کند، ولی پس از آن که متوجه گردید ملاقات با شاه به آسانی امکان پذیر نیست، به تبریز رفت و مهمان سر گور اوسلی، سفیر کبیر انگلیس گردید. سفیر دو نسخه نفیس را، یکی به فتحعلی شاه و دیگری به عباس میرزا عرضه کرد. شاه پس از ملاحظه در نامه ای که به تاریخ ربیع الاول سال 1229 هجری قمری برابر با 1810 میلادی، به سفیر کبیر انگلیس ارسال کرد، یادآور شد: "انجیل به زبان ساده و روان ترجمه شده است."
متاسفانه نسخه شاه خیلی زود مفقود گردید و دیگر از سرنوشت آن، کسی با خبر نشد.
"سر گور اوسلی" نسخه دیگری از انجیل ترجمه شده به فارسی را به "انجمن روسی کتاب مقدس" فرستاد و انجمن مزبور نیز به چاپ آن همت گماشت. بدین ترتیب، افتخار بزرگی نصیب شهر سن پترزبورگ گردید که اولین انجیل کامل به زبان فارسی، در سال 1815 میلادی به چاپ رسید. چاپ انجیل کامل به زبان فارسی، نتیجه مذاکرات و تلاش های سر گور اوسلی و مدیر انجمن کتاب مقدس روسیه، شاهزاده روسی به نام "گالیتزین" بود. به دستور او برای چاپ انجیل فارسی، حروف فارسی خاصی در اندازه های مختلف ریخته و آماده گردید. در مجموع، چاپ انجیل به مدت یک سال طول کشید.
تمام مترجمینی که پس از هنری مارتین به ترجمه انجیل به زبان فارسی اقدام کردند، بدون استثنا از ترجمه مارتین استفاده شایانی بردند و در حقیقت انجیل مارتین برای بیش از نیم قرن مورد تایید و استفاده همگان بود.
در سال 1838 میلادی شخصی به نام "ویلیام گلن" که عضو انجمن میسیونری اسکاتلند بود با همکاری میرزا محمد جعفر شیرازی، عهد عتیق را به فارسی ترجمه کرد و در سال 1845 میلادی در ادینبرگ به چاپ رسید. بدین ترتیب، در سال 1846 میلادی کتاب مقدس کامل که شامل ترجمه عهد عتیق توسط گلن و ترجمه عهد جدید توسط مارتین بود، انتشار یافت. عهد عتیق ترجمه گلن، چاپ سال 1856میلادی همراه با ششمین چاپ عهد جدید ترجمه هنری مارتین، به صورت یک جا صحافی و با 1638 صفحه در دسترس علاقمندان و مشتاقان قرار گرفت.
با آمدن "رابرت بروس"، کشیش انگلیسی، به ایران در سال 1869 میلادی، جنب و جوش دیگری برای ترجمه انجیل به زبان فارسی ایجاد گردید. "بروس" ابتدا انجیل مرقس را به طور کامل ترجمه کرد، سپس اناجیل دیگر را پس از ترجمه به فارسی در سال 1881 میلادی، همراه خود به انگلیس برد و در تیراژ شش هزار نسخه ای به چاپ رسید. به خاطر همین ترجمه بود که رابرت بروس دکترای افتخاری را از کالج "ترینی تن" دوبلین دریافت کرد.
رابرت بروس به کمک کارابت اوهانس، اهل جلفا و چند تن دیگر، با صرف بیست سال وقت این ترجمه را مورد تجدید نظر و اصلاح قرار دادند. حاصل تلاش آن ها به صورت کتاب مقدس کامل، در سال 1895 در لایپزیک توسط انجمن کتاب مقدس انگلیس منتشر شد که تا به امروز مورد استفاده قرار دارد و به ترجمه قدیمی معروف است. در صفحه عنوان آن چنین آمده است:
"عهد عتیق و عهد جدید که از زبان های اصلی عبری، کلدانی و یونانی ترجمه شده است".
این ترجمه بدون هیچ گونه تغییر در کلمات و ساختار جملات و فقط با رعایت قواعد جدید رسم الخط فارسی، نقطه گذاری های مناسب، تعیین عنوان برای هر بخش که از یک یا چند پاراگراف تشکیل یافته، ارجاع هایی برای آیات مشابه و با حروف چینی جدید در سال 1996 میلادی، توسط انتشارات ایلام چاپ گردید.
در قرن بیستم، دو ترجمه جدیداز عهد جدید به زبان فارسی معاصر به چاپ رسید. این دو ترجمه نسبت به ترجمه نسبت به ترجمه قدیمی که تحت الفظی است، آزادتر هستند.
انجمن کتاب مقدس ایران در سال 1976 میلادی عهد جدیدی را تحت عنوان "مژده برای عصر جدید" در 707 صفحه به چاپ رسانید که توسط "شمس اسحاق"، پزشکی از شهر کرمانشاه و "ادوین یگر"، میسیونر آمریکایی، ترجمه شده بود. "مهدی عبهری" کشیش کلیسای انجیلی تهران و لوئیز جانسن از انجمن پرزبیتری آمریکا، ویرایش این ترجمه را بر عهده داشتند. در واقع، کار مشترکی بود که توسط تمام کلیساهای مسیحی در ایران (کاتولیک و پروتستان) حمایت می گردید. چاپ دوم دو سال بعد یعنی 1978 میلادی و چاپ سوم تحت عنوان "انجیل شریف" چاپ و توزیع گردید.
"انجیل عیسی مسیح" ترجمه تفسیری عهد جدید توسط "سارو خاچیکی"، از کلیسای جماعت ربانی ایران، "مهدی دیباج"، "فریده ارشادی" و "آرمان رشدی" تهیه گردید و انتشارات آفتاب عدالت در اسفند آن را 1357 چاپ کرد. همان انجیل در آذر 1362 در تیراژی معادل ده هزار جلد توسط انجمن بین المللی لیوینگ بایبل تجدید چاپ شد. ترجمه تفسیری کتاب مقدس کامل، شامل عهد عهد عتیق و عهد جدید، در سال 1995 میلادی توسط انجمن بین المللی کتاب مقدس چاپ گردید.
در سال 2003 میلادی، ترجمه نوینی از عهد جدید تحت عنوان "ترجمه هزاره نو" به همت انتشارات ایلام به عمل آمد و منتشر گردید. ویژگی این ترجمه این است که به متن اصلی یونانی عهد جدید وفادار مانده و در عین حال، متن را به سبکی ادبی و موزون فارسی امروز برگردانده است.